Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, gây thiệt hại đáng kể cho ngành chăn nuôi gia cầm, đặc biệt tại các quốc gia có khí hậu nhiệt đới gió mùa. Bệnh không chỉ làm giảm tốc độ sinh trưởng, giảm năng suất trứng mà còn làm tăng tỷ lệ chết và loại thải trong đàn. Việc hiểu rõ đặc điểm dịch tễ, nguyên nhân, triệu chứng và biện pháp phòng trị bệnh là yếu tố then chốt giúp người chăn nuôi chủ động kiểm soát và hạn chế tổn thất kinh tế.
Phân bố và đặc điểm dịch tễ
Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà phân bố rộng khắp trên thế giới, xuất hiện ở cả khu vực ôn đới lẫn nhiệt đới. Tuy nhiên, bệnh có xu hướng bùng phát mạnh tại các nước Đông Nam Á, châu Phi và một số vùng Nam Á, nơi có điều kiện thời tiết nóng ẩm quanh năm, tạo môi trường thuận lợi cho côn trùng hút máu phát triển.
Bệnh thường mang tính thời vụ rõ rệt, gia tăng vào các tháng nóng ẩm, mưa nhiều, đặc biệt là giai đoạn chuyển mùa từ cuối xuân sang hè. Đây là thời điểm mật độ muỗi và các loài côn trùng trung gian truyền bệnh tăng cao, làm nguy cơ lây nhiễm trong đàn gà tăng đột biến.
Tại Việt Nam, bệnh xuất hiện phổ biến ở các mô hình chăn nuôi gà thả vườn, thả đồi, gà sinh sản và gà nuôi bán chăn thả. Tỷ lệ mắc bệnh dao động từ 10–50% tùy theo điều kiện chăm sóc, quản lý và mức độ kiểm soát côn trùng. Gà con thường có tỷ lệ mắc bệnh khoảng 7–30%, trong khi gà trưởng thành và gà sinh sản có thể lên tới 20–50%.
Tỷ lệ chết do bệnh không ổn định, nhưng thường ghi nhận từ 5–20% ở gà non và 10–40% ở gà trưởng thành. Ngoài tỷ lệ chết, bệnh còn gây hậu quả lâu dài như gà chậm lớn, còi cọc, giảm sản lượng trứng, tăng chi phí thuốc thú y và tỷ lệ loại thải, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hiệu quả kinh tế của người chăn nuôi.
Nguyên nhân gây bệnh
Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà do các loài đơn bào thuộc giống Leucocytozoon ký sinh trong máu gây ra. Ký sinh trùng xâm nhập và phát triển trong tế bào hồng cầu, bạch cầu cũng như một số mô của cơ thể gà, dẫn đến phá hủy tế bào máu, rối loạn tuần hoàn và suy giảm chức năng các cơ quan nội tạng.
Các loài Leucocytozoon thường gặp gây bệnh trên gia cầm bao gồm:
- L. caullery, L. sabrazesi, L. scoutedeni: gây bệnh chủ yếu trên gà thả vườn, gà thịt, gà đẻ và gà công nghiệp.
- L. simondi: gặp trên vịt, ngan và ngỗng.
- L. smithi: gây bệnh ở gà tây.
- L. bonasae: gặp trên một số loài chim hoang dã.
- L. marchouxi: gây bệnh ở chim bồ câu.
Theo chuyên gia NK88 chia sẻ: Bệnh không lây truyền trực tiếp từ gà sang gà mà phải thông qua vật chủ trung gian. Các loài côn trùng hút máu như muỗi vằn, muỗi dĩn và một số loài ruồi nhỏ đóng vai trò quan trọng trong việc truyền mầm bệnh từ cá thể nhiễm sang cá thể khỏe mạnh.
Điều kiện chuồng trại ẩm thấp, nhiều ao tù, nước đọng, bụi rậm xung quanh khu vực chăn nuôi sẽ làm gia tăng mật độ côn trùng, từ đó làm tăng nguy cơ bùng phát bệnh trong đàn gà.
Triệu chứng lâm sàng
Thời gian ủ bệnh của ký sinh trùng đường máu ở gà thường kéo dài từ 7–12 ngày, tùy thuộc vào loài Leucocytozoon gây bệnh, số lượng ký sinh trùng xâm nhập và tình trạng sức khỏe ban đầu của đàn gà.
Ở giai đoạn đầu, trong đàn xuất hiện rải rác một số con có biểu hiện ủ rũ, kém linh hoạt, sốt cao, giảm hoặc bỏ ăn. Gà thường đứng tụm một chỗ, ít vận động, phản xạ chậm chạp với các tác động bên ngoài.
Niêm mạc mắt, tích và mào gà trở nên nhợt nhạt, trắng bệch do thiếu máu. Gà thở nhanh, thở gấp, mất thăng bằng khi di chuyển. Trường hợp bệnh nặng, gà có thể nằm bẹp, không đứng vững.
Rối loạn tiêu hóa là triệu chứng thường gặp, với biểu hiện tiêu chảy kéo dài, phân lỏng màu xanh lá cây, có nhiều nhớt, đôi khi lẫn máu do niêm mạc ruột bị tổn thương. Một số cá thể có thể xuất hiện hiện tượng chảy máu mồm hoặc xuất huyết nhẹ ở các vị trí khác trên cơ thể.
Những người tham gia live đá gà trực tiếp chia sẻ: Ở đàn gà sinh sản, bệnh gây giảm đẻ đột ngột, trứng nhỏ, vỏ mỏng, chất lượng trứng kém. Nếu không được can thiệp kịp thời, tỷ lệ gà biểu hiện triệu chứng sẽ tăng nhanh, dẫn đến thiệt hại lớn.
Bệnh tích đặc trưng
Khi mổ khám gà bệnh, có thể quan sát thấy nhiều tổn thương đặc trưng trên các cơ quan nội tạng và mô cơ.
- Xuất huyết dạng chấm hoặc mảng nhỏ ở gan, tụy, thận, buồng trứng.
- Xuất huyết lấm tấm dưới da, ở cơ ngực, cơ đùi, chân và cánh.
- Máu loãng, khó đông hoặc không đông.
- Xuất huyết phổi, tụ máu trong xoang bụng.
- Gan và lách sưng to, mềm, dễ vỡ, cấu trúc mủn nát.
Ngoài ra, thành ruột thường dày lên, có các điểm hoại tử màu trắng sữa. Dạ dày tuyến dày bất thường, trong dạ dày cơ có chất chứa màu vàng xanh.
Chẩn đoán bệnh
Việc chẩn đoán bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà cần dựa trên tổng hợp nhiều yếu tố, bao gồm dịch tễ, triệu chứng lâm sàng và bệnh tích.
- Dựa vào mùa vụ và lứa tuổi: Bệnh thường xuất hiện vào mùa mưa, mùa nóng ẩm, khi mật độ muỗi và côn trùng hút máu cao. Đàn gà hướng trứng từ 1,5 tháng tuổi trở lên có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
- Dựa vào triệu chứng: Gà sốt cao, giảm ăn, thiếu máu, tiêu chảy phân xanh, đàn gà sinh sản giảm đẻ đột ngột là những dấu hiệu nghi ngờ quan trọng.
- Dựa vào bệnh tích: Gan, lách sưng to, mủn nát; cơ ức khô cứng, nhợt nhạt; ruột dày, hoại tử; dạ dày tuyến dày và có chất chứa bất thường.
Trong thực tế sản xuất, chẩn đoán sớm đóng vai trò quan trọng giúp giảm tỷ lệ chết và hạn chế lây lan trong đàn.
Biện pháp phòng bệnh
Phòng bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà cần được thực hiện đồng bộ, liên tục và chủ động ngay từ đầu vụ nuôi.
Vệ sinh và quản lý chuồng trại: Không xây dựng chuồng nuôi ở khu vực trũng, dễ ngập nước. Thường xuyên phát quang bụi rậm, khơi thông cống rãnh, loại bỏ nước tù đọng xung quanh khu chăn nuôi.
Áp dụng các biện pháp kiểm soát côn trùng trung gian như phun thuốc diệt muỗi, diệt ruồi theo định kỳ, đặc biệt vào mùa mưa và mùa nóng.
Nâng cao sức đề kháng cho đàn gà: Bổ sung đầy đủ vitamin, khoáng chất, men tiêu hóa và các chất trợ gan, trợ lực nhằm giúp gà tăng cường miễn dịch, giảm mức độ cảm nhiễm với mầm bệnh.
Điều trị bệnh
Khi bệnh xảy ra, cần tiến hành điều trị sớm và đồng loạt cho toàn đàn để hạn chế lây lan. Do bệnh do ký sinh trùng đường máu gây ra, phác đồ điều trị thường sử dụng các thuốc có tác dụng đặc hiệu kết hợp với thuốc hỗ trợ.
Phác đồ thường áp dụng bao gồm các thuốc nhóm Sulfonamide kết hợp Trimethoprim, kèm theo vitamin A và vitamin K3. Việc bổ sung vitamin giúp hỗ trợ phục hồi tế bào máu, hạn chế xuất huyết và tăng khả năng hồi phục của gà bệnh.
Liều lượng và thời gian điều trị cần tuân thủ đúng theo hướng dẫn sử dụng. Trong trường hợp gà sốt cao, có thể kết hợp sử dụng thuốc hạ sốt và các biện pháp chăm sóc hỗ trợ như cung cấp nước sạch, dễ uống và giảm stress cho đàn gà. Sau điều trị, cần tiếp tục theo dõi sức khỏe đàn gà, tăng cường dinh dưỡng và thực hiện các biện pháp phòng bệnh để tránh tái phát.
Bệnh ký sinh trùng đường máu ở gà là một trong những bệnh nguy hiểm, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe đàn gà và hiệu quả chăn nuôi nếu không được phát hiện, phòng ngừa kịp thời. Việc hiểu rõ nguyên nhân, dấu hiệu nhận biết và biện pháp phòng trị sẽ giúp người nuôi chủ động kiểm soát dịch bệnh, hạn chế tỷ lệ hao hụt và thiệt hại kinh tế. Áp dụng quy trình vệ sinh chuồng trại, quản lý môi trường nuôi hợp lý kết hợp theo dõi sức khỏe đàn gà thường xuyên chính là giải pháp bền vững để giảm nguy cơ mắc bệnh và nâng cao năng suất chăn nuôi lâu dài.
